Το Μαύρο Αλγέρι

Το «Μαύρο Αλγέρι«, του Μωρίς Αττιά (Maurice Attia), εκδ. Πόλις, σελ. 398, (2008), αποδείχτηκε το αγαπημένο μου ανάγνωσμα αυτού του καλοκαιριού. Δηλώνω εξ αρχής φανατικός αναγνώστης αστυνομικών μυθιστορημάτων (αμαρτία εξομολογουμένη…) και ιδιαίτερα αυτού του είδους πολιτικού νουάρ μυθιστορήματος που εγκαινίασαν, με διαφορετικό στυλ ο καθένας, οι (εκλειπόντες, πια), Γάλλοι συγγραφείς, Ζαν Πατρίκ Μανσέτ και Ζαν Κλωντ Ιζζό (παλαιός αριστεριστής και καταστασιακός ο πρώτος, παλαιό μέλος του ΚΚΓ ο δεύτερος) και στο οποίο πλέον θητεύουν πλείστοι όσοι συγγραφείς, εντός κι εκτός Γαλλίας.

Ο Αττιά (ψυχίατρος-ψυχαναλυτής από το Παρίσι, γεννημένος το ’49 στο Αλγέρι) στήνει την ιστορία του τους τελευταίους μήνες της Γαλλικής κυριαρχίας στο Αλγέρι, το 1962, όταν ο εθνικοαπελευθερωτικός πόλεμος των Αλγερινών οδεύει πια προς τη νίκη και ο Ντε Γκωλ έχει αποδεχτεί οριστικά την ανεξαρτησία της αποικίας, απομένοντας να πείσει και τους Γάλλους για την αναγκαιότητα και το αναπόφευκτο της ανεξαρτησίας του Αλγερίου.

Ο ήρωας του έργου, ο αστυνόμος Πάκο Μαρτίνεθ, γιός Ισπανού αναρχικού (!), πιστός στα καθήκοντά του, προσπαθεί να εξιχνιάσει τη διπλή δολοφονία ενός ζευγαριού, μιας νεαρής Γαλλίδας της ντόπιας αστικής τάξης κι ενός νεαρού μορφωμένου Αλγερινού, της ανερχόμενης Αλγερινής ελίτ. Ο αστυνόμος επιτελεί το έργο του με μια πρωτοφανή επιμονή και μανία τη στιγμή ακριβώς (ή μάλλον εξαιτίας αυτής) που ένας αμείλικτος πόλεμος όλων εναντίον όλων έχει ξεσπάσει λίγο πριν την κατάρρευση της αποικιακής κυριαρχίας. Η επταετής σύγκρουση μεταξύ του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου της Αλγερίας (FLN) και του Γαλλικού αποικιοκρατικού στρατού στην οποία είχαν βρει το θάνατο 22.000 Γάλλοι στρατιώτες και 400.000 Αλγερινοί (τουλάχιστον 250.000 άμαχοι) έδινε τη θέση της στην ανεξέλεγκτη τρομοκρατική δράση της OAS (Οργάνωση Μυστικός Στρατός – Organisation armée secrète), μιας ακροδεξιάς εθνικιστικής οργάνωσης που αγωνιζόταν για να παραμείνει η Αλγερία γαλλική. Η OAS μέσα σε λίγους μήνες προκάλεσε ένα τεράστιο λουτρό αίματος (2.730 νεκροί κι 6.000 τραυματίες) με επιθέσεις κομάντο, βομβιστικές ενέργειες, εκτελέσεις αμάχων, ένοπλες ληστείες, κλπ. επιτιθέμενη τόσο εναντίον Αράβων όσο κυρίως εναντίον Γάλλων «προδοτών», του Ντε Γκωλ συμπεριλαμβανομένου, του οποίου οργάνωσε πολλές φορές τη δολοφονία. Μέσα σε αυτό το φόντο, όπου τα πάντα καταρρέουν για τους Γάλλους κατοίκους της Αλγερίας, όπου οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν διαβρωθεί από την OAS ή απλά δεν λειτουργούν, όπου ο χτεσινός συνάδελφος ή γείτονας γίνεται ο σημερινός εκτελεστής σου, όπου προσωπικές διαφορές και ανθρώπινα πάθη περιβάλλονται με πολιτικό μανδύα και το πάτημα της σκανδάλης αναλαμβάνει να ξεκαθαρίσει τους παλιούς λογαριασμούς, ο δημόσιος λειτουργός Πάκο Μαρτίνεθ προσπαθεί «απλά να κάνει τη δουλειά του«, στην ουσία να κρατηθεί από κάπου για να μην τον ρουφήξει η δίνη που συμπαρασύρει τους συμπατριώτες του. Ο θάνατος βρίσκεται παντού και η ανθρώπινη ζωή έχει ευτελιστεί πλήρως ακόμα και αν ανήκει σε έναν «ανώτερο» Ευρωπαίο. Ο εμφύλιος πόλεμος των τελευταίων μηνών της αποικιοκρατίας αποσυνθέτει ανθρώπους, αξίες και βεβαιότητες και αναδεικνύει τη φυγή και την προσφυγιά σαν τη μόνη υγιή προοπτική. Η ατμόσφαιρα του βιβλίου είναι πνιγηρή, καφκική, κυριολεκτικά «μαύρη«. Οι ατομικές ιστορίες συνθλίβονται στον τροχό της Ιστορίας (με «Ι» κεφαλαίο) που έχει αρχίσει πάλι να κινείται. Οι «μικρές» ατομικές αφηγήσεις σωπαίνουν κι εξατμίζονται όταν η «μεγάλη»  αφήγηση του τέλους της αποικιοκρατίας «ακούγεται». Μόνη διέξοδος σε ατομικό επίπεδο, όπως πάντα, ο έρωτας, η αλληλεγγύη, η τρέλλα, η αυτοκτονία…

Για να τελειώνω τη σύντομη παρουσίαση, θα έλεγα ότι δεν ήταν μόνο η διάχυτη «μαυρίλα» που με ικανοποίησε στο συγκεκριμένο έργο. Αλλά και το γεγονός ότι η όλη ιστορία εντάχθηκε με επιτυχία σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο (ο Πόλεμος της Αλγερίας), το οποίο γνώριζα αποσπασματικά και με βοήθησε να το κατανοήσω πολύπλευρα. Άρχισε να λύνεται και η απορία που πάντα είχα. Πώς είναι δυνατόν, δηλαδή, ένας αριστερός αναρχίζων διανοούμενος σαν τον Καμύ (Γάλλος του Αλγερίου κι αυτός) να παίρνει εκείνη την επονείδιστη θέση κατά της Αλγερινής Ανεξαρτησίας. Η Αλγερία ήταν η δεύτερη αποικία στον κόσμο, μετά τη Νότιο Αφρική, όπου ο Ευρωπαϊκός πληθυσμός, αν και μειονότητα, αποτελούσε ένα τόσο σημαντικό ποσοστό του συνολικού πληθυσμού. Με την έναρξη του πολέμου το 1954, σε 8.000.000 ντόπιους Άραβες αντιστοιχούσαν 1.000.000 Γάλλοι. Οι τελευταίοι ήταν ήδη κατά 80% δεύτερης ή τρίτης γενιάς κάτοικοι Αλγερίου και θεωρούσαν το Αλγέρι την πραγματική τους πατρίδα. Οι περισσότεροι προέρχονταν από εξαθλιωμένα στρώματα της μητρόπολης που μετανάστευσαν εκεί για να βρουν καλύτερη μοίρα. Αρκετοί ήταν πολιτικοί πρόσφυγες της Κομμούνας του 1871 ή των πολεμικών αναμετρήσεων των αρχών του 20ου αιώνα και του Ισπανικού Εμφυλίου. Οι ταξικές διαφορές ανάμεσα στους Γάλλους του Αλγερίου ήταν μεγάλες αλλά αμβλυμένες ένεκα της αποικιοκρατίας και της ιδιαίτερης πολιτισμικής ταυτότητας που μοιράζονταν. Αν και η πλειοψηφία τους καρπωνόταν ελάχιστα από τα οφέλη της αποικιοκρατίας, ακόμα και αυτά τα ελάχιστα ήταν πάρα πολλά σε σχέση με την εξαθλίωση και την άγρια εκμετάλλευση που βίωνε η αραβική πλειοψηφία. Οι Γάλλοι του Αλγερίου, κλεισμένοι στις μεγάλες πόλεις, ζώντας στο δικό τους σύμπαν, δεν θεωρούσαν εαυτούς αποικιοκράτες αλλά απλώς κατοίκους μιας Γαλλικής επαρχίας. Τα πρώην θύματα του κοινωνικού και πολιτικού αποκλεισμού της μητρόπολης είχαν γίνει πια θύτες χωρίς καν να το αντιλαμβάνονται. Έτσι, με έκπληξη διάβαζα ότι ολόκληρες λαϊκές γειτονιές που στις εκλογές ψήφιζαν κατά 80% ΚΚΓ, μετατρέπονταν σε προπύργια της ακροδεξιάς OAS όταν ο Ντε Γκωλ άρχισε να θεωρεί την ανεξαρτησία αναπόφευκτη! Επίσης, μεγάλη εντύπωση μου έκανε η σφοδρότητα του Γαλλικού εμφυλίου τους τελευταίους μήνες της αποικιοκρατίας. Η OAS δολοφονούσε αδιακρίτως Γάλλους στρατιώτες και δυνάμεις ασφαλείας αλλά και ντόπιους Γάλλους που έκαναν το «έγκλημα» να θέλουν να φύγουν για τη μητρόπολη όταν η ζωή στο Αλγέρι έγινε αβάσταχτη! Από την άλλη, ο στρατός και οι ανεπίσημες – παρακρατικές – δυνάμεις που είχε στείλει ο Ντε Γκωλ δεν δίσταζαν να σφαγιάσουν άμαχο πλήθος Γάλλων που συμμετείχε σε διαδηλώσεις κατά της ανεξαρτησίας!

Στα συν του βιβλίου να αναφέρουμε τα δύο σύντομα αλλά πολύ κατατοπιστικά κεφάλαια στο τέλος του, για την ιστορία της αποικιοκρατίας στο Αλγέρι και τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας.

Να σημειώσω ότι ο τίτλος «Μαύρο Αλγέρι» είναι ένα λογοπαίγνιο που εκφέρεται τη στιγμή της κορύφωσης του πολέμου όλων εναντίον όλων, καθώς στα αραβικά το Αλγέρι ονομάζεται εναλλακτικά Al Bahdja, δηλαδή Απαστράπτουσα, Λευκή.

Ετικέτες: Αττιά, Μαύρο Αλγέρι, αστυνομική λογοτεχνία, βιβλίο